دستکاری در قیمت بورس کالا چه تبعاتی دارد؟
به گزارش آرتین پولاد: اگرچه ذات اصلی بورس کالا کشف قیمت شفاف و بدون دستکاری و همچنین اتصال تولیدکننده اصلی و مصرف کننده نهایی است، اما گاه با برخی دستکاری ها و ورود در قیمت گذاری ها، شرایط به گونه ای پیش می رود که بورس از سیاست اصلی خود خارج و در عمل به بورس واسطه گری تبدیل می شود.
بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی یکی از معضلات تجارت داخلی کشور، را وجود واسطه‌ها می‌دانند، در حالی که فلسفه قیمت گذاری در بورس کالا به نحوی است که با اتصال تولیدکننده و مصرف کننده به یکدیگر، باید سبب حذف واسطه‌ها شود، اما گاه مثلا واسطه‌ها با قیمت غیرمعقول محصولات فولادی را خریداری کرده و در بازار آزاد همان محصول را با قیمت بالاتری عرضه می‌کنند که در این فضا به نوعی بورس واسطه گری ایجاد می‌کنیم.
یک کارشناس فولاد با تحلیل این موضوع، می‌گوید: مکانیزم عرضه کالا و به خصوص محصولات فولادی در بورس کالا به این دلیل است که با کشف قیمت اصولی، از حاشیه قیمت‌های نامعقول در بازار و ایجاد رانت جلوگیری کند، بنابراین علت ورود محصولات در بورس کالا این است که با ایجاد یک سیستم عادلانه فروش برای متقاضیان، محصول وارد بازار سیاه و رانت نشود.
نصیرالدین ضویی توضیح می‌دهد: به نظر می‌رسد تولیدکنندگان اصلی فولاد همچون فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب آهن و … که تولیدکننده حجم بالایی در بازار هستند و محصولات آنها خواهان زیادی در بازار داخلی و خارجی دارد، اگر کشف قیمت واقعی محصولاتشان براساس نرخ ارز و قیمت جهانی کامودیتی‌ها و دیگر پارامترهای تاثیرگذار در قیمت صورت نگیرد، شاهد رانت در بازار خواهیم بود.
او تاکید می کند: تجربه نشان داده که هر زمان سیاستگذار برای قیمت گذاری در بورس کالا از سیستم‌های دستوری و خارج از اصول و منطق بازار استفاده کند، نتیجه معکوس و نامطلوب بر بازار می گذارد.
ایجاد فضای رانت در بیرون با دستکاری در بورس کالا
او می گوید: در صورت دستکاری قیمتها در بورس کالا، به نوعی افراد را به فروش خارج از بورس سوق می‌دهیم که در این شرایط با شکل گیری فضای رانتی نسبت به بورس کالا، بازار ناخودآگاه به سمت نوسانات بیهوده می‌رود و در نهایت خریداران و فروشندگان به سمت سیگنال‌های بازارهای موازی و سیاه سوق داده می‌شوند.
ضوبی با اعتقاد بر اینکه برای عرضه محصولات فولادی در بورس کالا نباید از مکانیسم دستوری استفاده کنیم، تصریح می کند: با در نظر گرفتن وضعیت موجود صنعت فولاد کشور مطابق با نرخ ارز، تورم، قیمت جهانی کامودیتی ها و … ما نمی‌توانیم با دست کاری قیمتها، زمانی که روند جهانی قیمتها رو به افزایش یا کاهش است، سیاست عکس را در داخل کشور پیاده کنیم.
او تاکید می‌کند: به طور قطع این دستکاری قیمت اصولا به نفع مصرف کننده در بازار نیست و در بعضی از مواقع حتی به نفع تولید کننده هم نخواهد بود و باید دید جایی که رانتی ایجاد می‌شود، ایجاد کننده آن در کدام سمت عرضه و تقاضا قرار دارد.
این کارشناس فولاد توضیح می‌دهد: اگر قیمت محصولات فولادی از شرکت‌های اصلی تولیدکننده، امروز با قیمت فروش در بازار یک حاشیه سود منطقی نداشته باشد و قیمتها را دستکاری کنیم، به نوعی قیمت تمام شده برای تولیدکننده به نقطه سر به سر می رسد و اگر حاشیه سود نداشته باشد، این اتفاق موجب زیان تولیدکننده می‌شود و برای مصرف کننده موجب حاشیه سود بیش از حد نرمال می‌شود، از سوی دیگر اگر این حاشیه سود را با دستکاری برای تولیدکننده بیش از حد نرمال کنیم، با ایجاد افزایش شدید قیمت برای مصرف کننده، موجب ضرر و زیان می شویم.
او می گوید: متاسفانه در شرایط کنونی هیچ فولادسازی در کشور وجود ندارد که قیمت تمام شده آن نسبت به سال گذشته و یا ۶ ماه پیش افزایش نداشته است، چراکه در قیمت مواد اولیه، هزینه انرژی و نوسانات نرخ ارز و در اصل قیمت تمام شده آنها افزایش یافته است، در این شرایط هزینه فروش آنها به همان نسبت افزایش یافته است، بنابراین اگر حاشیه سود زیادی در قیمت تمام شده و بازار ایجاد شود، دستکاری قیمت در سود تولیدکننده تاثیر می‌گذارد، اما در شرایط کنونی با توجه به اینکه تولیدکنندگان درگیر هزینه‌های استهلاک هستند، هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده آنها به نقطه سر به سر می رسد و این موجب ضرر و خسارت به آنها می‌شود. بهترین گزینه برای تولید کنندگان محصولات فولادی با توجه به نرخ فعلی ارز، صادرات است.
وجود واسطه‌ها، یکی از معضلات تجارت داخلی است
وی با تاکید بر اینکه یکی از معضلات تجارت داخلی کشور، وجود واسطه‌ها است، می‌گوید: قیمت گذاری در بورس باید به نحوی باشد که تولیدکننده و مصرف کننده را بهم متصل کند و واسطه‌ها حذف شوند، اما اگر واسطه‌ها با قیمت غیرمعقول محصولات فولادی را خریداری کنند و در بازار آزاد بتواند محصول را با قیمت بالاتری فروشند، در عمل به نوعی بورس واسطه گری ایجاد کرده‌ایم، این درحالیست که ذات اصلی بورس کالا کشف قیمت شفاف و بدون دستکاری و همچنین اتصال تولیدکننده اصلی و مصرف کننده نهایی به یکدیگر است.
به گفته ضویی، اگر واسطه ها وارد بورس شوند در اصل بورس کالا نه تنها کارایی نخواهد داشت، بلکه بازار سفته بازی نیز رونق می‌گیرد.
او تاکید می کند: در اقتصاد آزاد، بازار باید بدون دستکاری، قیمتها را مشخص کند و قانون گذار تنها در بخشی که رانتی شکل گرفته می‌تواند به عنوان رگولاتور مداخله کند تا هر گونه رانت و فساد از بازار حذف شود.
مداخلات در تمام بخش‌های زنجیره فولاد در بورس کالا وجود دارد
از سوی دیگر مدیر مرکز مالی ایران شعبه اصفهان درباره ورود نهادهای دولتی و سیاسی به بورس کالا برای قیمت گذاری کالا، می‌گوید: در بحث زنجیره تامین فولاد و بیشتر در زنجیره ارزش از سنگ آهن تا کارخانه فولاد و از کارخانه یا محصولات میانی و یا صنایع پایین دستی، مشکل مربوط به نحوه قیمت گذاری و مداخلات از قبیل قیمت گذاری، تعیین سهمیه و تعیین سهم رقابت است.
بهنام شاهنگیان با اشاره به اینکه متاسفانه شاهد مداخلات در تمام بخش‌های زنجیره فولاد در بورس کالا هستیم، اظهار می کند: فلسفه شکل گیری بورس کالا به حداقل رساندن این مداخلات و ایجاد فضای شفاف عرضه و تقاضای محصول است.
وی با اعتقاد بر اینکه متاسفانه امروز مداخلات این زنجیره و همچنین بورس کالا به حداکثر رسیده است، توضیح می‌دهد: چندی پیش خروج محصولات فولادی از بورس کالا مطرح شد، اما بعد اعلام شد تمام محصولات فولاد باید در بورس عرضه شود و به نوعی شاهد سردرگمی نهاد ناظر هستیم.
تاثیرات دو نرخی بودن ارز و دستکاری در بورس کالا
این استادیار دانشگاه افزود: باید توجه داشت اتفاقی که امروز در بورس کالا در حال رخ دادن است، نه به نفع تولیدکننده و نه نفع صنایع پایین دستی و مصرف کننده نهایی است و متاسفانه برخی افراد و بخش‌هایی که دسترسی به بورس کالا دارند می‌توانند خرید کنند و محصول را بعدا به قیمت آزاد عرضه کنند.
وی توضیح می‌دهد: مساله اصلی در بحث قیمت‌گذاری‌ها و دستکاری‌ها در بورس کالا به دو نرخی بودن نرخ ارز برمی‌گردد و وزارت صمت به نوعی شرکت‌های فولادی را مجبور می‌کند تا با نرخ مشخصی محصولات خود را در بورس عرضه کنند که البته این با فلسفه وجودی بورس تناقض دارد و در نهایت برای آنها دامنه نوسانی تعریف می‌کند.
شاهنگیان تاکید می‌کند: براساس قانون بورس کالا، قرار شد که هر محصولی که در بورس کالا عرضه می‌شود از فرایند قیمت گذاری خارج می‌شود، اما امروز شاهدیم که بورس کالا به ابزاری برای قیمت گذاری و مداخلات تبدیل شده است.
وی با نگاه به این موضوع از چندمنظر و ذیفنعان آن، می‌گوید: اگر از دید صنایع پایین دستی نگاه کنیم که فولاد را گرفته و به محصول دیگر تبدیل می‌کنند، آنها از این شرایط گلایه دارند و معتقدند که سود به مجموعه‌هایی می‌رود که دسترسی به بورس کالا دارند، اما اگر از دید فولادی‌ها نگاه کنیم، می‌گویند که بازارساز آنها را به قیمتی در بورس کالا مجبور می کند در حالیکه دولت می تواند با دادن اختیار به آنها، مابه التفاوت ارز نیمایی و بازار آزاد به تولیدکننده برسد که در اصل این اتفاق هیچگاه رخ نمی دهد و وزارت صمت می گوید هر چه قدر که قیمتها را بالا ببریم باز شاهد تفاوت قیمت در بازار هستیم و همانند اتفاقی است که در بازار خودرو شاهدیم.
این استادیار دانشگاه تصریح می‌کند: این شرایط متاسفانه در تمام بخش های اقتصاد کشور از جمله فولاد، خودرو، نهاده‌های دام و … وجود دارد، بنابراین تفاوت بین قیمت تولیدکننده و مصرف کننده در بازار، ناشی از تفاوت نرخ ارز در کشور است که بازارساز و یا نهاد ناظر برای حمایت از مصرف کننده درنظر می گیرد، اما هیچ گاه منجر به حمایت نمی‌شود.
وی با بیان اینکه دولت امروز را شرایط جنگ اقتصادی اعلام کرده است، می گوید: شروع کننده این ماجرا تفاوت نرخ ارز است، از سوی دیگر صادرات فولاد تقریبا جایگزین نفت شده است که این موجب افزایش تقاضا و همچنین سربار افزایش تقاضا در بازار شده است، همچنین برخی تقاضاها ناشی از انتظارات تورمی است و متاسفانه برخی را در صف خرید قرار می‌دهد که نیازی به محصول ندارند.
شاهنگیان همچنین به سامانه بهین یاب اشاره می‌کند و می گوید: در این سامانه تولیدکنندگان پایین دست نیازهای خود را براساس ظرفیت شان به وزارت صمت اعلام می‌کنند و براساس آن محصول خود را از بورس کالا تامین می‌کنند، اما این سامانه به نوعی برای برخی به ابزار رانت تبدیل شده است و متاسفانه برخی کارخانه‌ها با وجودی که نیازی به محصول ندارند، با خرید از بورس کالا، آن را در بازار به نرخ ارز آزاد می‌فروشد که این شرایط موجب ایجاد رانت و کسب سود برای برخی از بورس کالا می‌شود.